Springstof, Vredesmagazine nr.3 2013.
Nederlandse oorlogsschepen naar Indonesië
Vorig jaar maakte het Indonesische ministerie van Defensie bekend dat het een contract had getekend met Damen Schelde Naval Shipbuilding (DSNS) voor een fregat met geleide raketten, dat in 2016 opgeleverd zou moeten worden.
Onlangs bleek dat een optie op een tweede schip ook was verzilverd. Begin juni schreef de regering aan de Tweede Kamer dat het voor deze deal een exportvergunning ter waarde van 345 miljoen euro had verstrekt. Daarbij zal een belangrijk deel van de schepen op de werf PT Pal op Soerabaja worden afgebouwd (en het casco in Roemenië bij een dochter van Damen Shipyards). Het was al langer bekend dat Indonesië niet alleen oorlogsschepen in Nederland wil kopen, maar ook graag de technologie in huis halt om ze zelf te kunnen bouwen. Nadat het in 2004 voor zo’n 600 miljoen euro vier korvetten (een iets kleiner type dan de fregat) uit Vlissingen had besteld (en waarvan de laatste in 2009 werd afgeleverd), wordt nu nog maar een beperkt deel in Nederland gebouwd. Thales Nederland spint als leverancier van de belangrijkste elektronica (radar, vuurleidingssystemen en commandovoeringssystemen) ook goed garen bij de nieuwe order. Volgens de Indonesische regering is een en ander met een meerjarig exportkrediet gefinancierd.
In 2011 was Indonesië nog de belangrijkste begunstigde van Nederlandse ontwikkelingshulp, goed voor een bedrag van 71 miljoen euro. Hoewel die relatie wordt afgebouwd is het cynisch hoe Indonesië tegelijk voor Nederland met stip de belangrijkste wapenexportbestemming buiten de NAVO is.
Indonesië heeft zich voorgenomen de militaire uitgaven te laten stijgen van 0,8 procent van het Bruto Nationaal product (BNP) in 2011 naar 1,5 procent in 2015. Gegeven de sterk groeiende economie komt dat neer op meer dan een verdubbeling van het budget. In de zelfde periode zou voor wapenaankopen het budget stijgen van 1,25 naar 2,14 miljard dollar per jaar.
Dat beeld past in een bredere trend van almaar stijgende wapenaankopen in de Zuid-oost-Aziatische regio. Niet gespeend van hypocrisie noemde onlangs de Britse staatssecretaris van Defensie minister Philip Hammond, de stijgende Aziatische wapenaankopen “zorgwekkend” tegen de achtergrond van de groeiende spanningen over zeegrenzen en energievoorraden onder de zeebodem. De grootschalige bewapening “heeft de potentie te escaleren en kan op z’n best uitgroeien tot een langdurige bron van instabiliteit, en op z’n slechtst tot conflict leiden,” aldus Hammond.
Duitsland kaapt Leopard order
Niet onverwacht werd in mei bekend dat Duitsland en Indonesië een overeenkomst hadden getekend voor de verkoop van 104 Leopard 2 tanks en nog wat ander rollend materieel. Eerder was een vergelijkbare poging in Nederland stukgelopen op de weigering van het parlement (zie dossier Wapenhandel, Vredesmagazine nr. 4, 2012). Linkse oppositie en vredesgroepen in Duitsland konden dat kunstje niet nog eens herhalen.
Niettemin blijft de Duitse actie – en de Nederlandse weigering daar bezwaar tegen aan te tekenen – een beschamende vertoning. Waar men altijd hoog opgeeft van de vergaande harmonisering van het Europese wapenexportbeleid, laat dit geval zien dat opportunisme en eigenbelang de boventoon voeren.
Nieuwe database Europese wapenexportcijfers
Jaarlijks exporteren EU-landen voor miljarden aan wapens, variërend van kleine wapens en munitie tot oorlogsschepen en militaire vliegtuigen. Maar Europese burgers weten weinig van deze dodelijke handel. Al vijftien jaar publiceert de Europese Unie wapenexportcijfers in een jaarrapport, maar die rapporten zijn in de loop der tijd steeds lijviger en moeilijker toegankelijk geworden. Als je de ontwikkeling van Europese exporten naar pakweg Egypte wilde analyseren kostte je dat voorheen al snel een paar uur om al die gegevens uit alle jaarrapporten op een rij te zetten.
Hoewel dat eigenlijk een taak van de EU zelf zou moeten zijn, nam de Britse Campaign Against Arms Trade het initiatief om al deze cijfers in een grote databse te gieten, waardoor wat eerder uren kostte, nu met een enkele druk op de knop inzichtelijk op je computerscherm verschijnt. Met het nieuwe zoeksysteem kunnen gebruikers eenvoudig vergelijkingen maken tussen verschillende exporteurs, bestemmingen, wapentypes en exportjaar.
Een belangrijke kanttekening die de makers zelf plaatsten bij hun toepassing: de database is zo goed als de kwaliteit van de door de lidstaten aangeleverde gegevens. En die kwaliteit laat in een aantal gevallen flink te wensen over. In een aantal gevallen is er bijvoorbeeld een groot verschil tussen nationale wapenexportrapportages en de gegevens van de Commissie. Zo mist er voor Nederland in 2011 300 miljoen euro aan wapenexportvergunningen in het Europese rapport. Volgens de Nederlandse regering wordt dat veroorzaakt door de technische onmogelijkheid om vergunningen die voor meerdere bestemmingen of voor meerdere soorten wapens zijn afgegeven in het Europees informatiesysteem in te voeren. In antwoord op Kamervragen meldde de regering eerder dit jaar dat deze kwestie al verscheidene jaren speelt en dat Den Haag dat bij herhaling heeft aangekaart. Dat geeft te denken hoeveel waarde men in Brussel hecht aan goede informatievoorziening en transparant beleid.
Zie: www.enaat.org
Samenstelling: Frank Slijper, Campagne tegen Wapenhandel
